Чаму ў тыдні менавіта сем дзён?

Часам банальныя на першы погляд пытанні маюць пад сабой глыбокі гістарычны падмурак. Цяпер амаль па ўсім свеце выстаяўся і прыняты афіцыйна такі тып адліку часу як тыдзень. І там роўна сем сутак. І ўсё да такога падзелу часу даўно абвыклі, і не бачаць у ліку 7 нічога дзіўнага. Хоць, больш лагічным, здаецца, прыняць 5 ці 10 дзён у такім часовым адрэзку. Пальцаў на руках дзесяць, і лічыць першапачаткова было б зручней. Але дзяленне тыдня на сем дзён значна старэйшыя за старазапаветнае паданне аб стварэнні свету.

Дзень змяняецца ноччу, і так адбываецца на ўсім працягу жыцця чалавека. Гэта базавая адзінка адліку часу. Але як адлічваць вялікія прамежкі часу чым адзін дзень, але меншыя, чым пэўную пару года. Тут на дапамогу прыходзіць месяц, якая перыядычна мяняе сваё аблічча ў начным небе. Бачны месяцовы цыкл складае крыху больш за 7 сутак, а ад маладзіка да поўня праходзіць каля 15 дзён.

Яшчэ ў раннім палеаліце першабытныя паляўнічыя складалі месяцовыя календары, яны дапамагалі ім у доўгіх пешых пераходах і паляванні на статкі сезонна мігруючых жывёл. Навукоўцам вядомы месяцовы каляндар выразаны ў выглядзе розных кропак на косці з Аўрыньяка узростам каля 34000 гадоў.

Першымі, хто ўвёў само паняцце тыдня былі старажытныя Шумеры, іх дзяржава ўзнікла ў міжрэччы Тыгра і Еўфрата каля пяці тысяч гадоў таму. Да ўзнікнення дзяржаўнасці (у звыклым нам разуменні гэтага тэрміна) у Міжрэччы спрыяла з'яўленне аселай сельскай гаспадаркі, а развіццё земляробства ішло поплеч з удасканаленнем астраноміі і ўскладненнем рэлігіі. Без дакладнага адліку часу і матывацыі працаўнікоў, багаты ўраджай не сабраць.

Шумерскія астраномы і жрацы ўважліва назіралі за зорным небам і сапраўды ведалі аб існаванні і руху пяці планет: Марс, Меркурый, Юпітэр, Венера і Сатурн. Дзякуючы ім падзялілі гадзіну на шэсцьдзесят хвілін, чым мы карыстаемся да гэтага часу.

Каляндар года ў шумераў быў сонечна-месяцовы, а тыдзень — даўжынёй ў 7 дзён. Ўсё гэта было заснавана на месячным цыкле, і кожны дзень тыдня быў прысвечаны аднаму з галоўных багоў. Пачатак тыдня — нядзеля прысвячалася богу сонца Шамашу, панядзелак — богу месяца Сіну, аўторак — Нергалу богу вайны (вядома, які асацыюецца з Марсам), серада — багіні пісьменства Нідаба (планета Меркурый), чацвер — галоўнаму богу Мардуку (Юпітэр). урадлівасці і каханні Іштар (Венера), і нарэшце субота — богу грому Нинурта (Сатурн).

Уплыў культурнай спадчыны Шумерскай цывілізацыі на ўвесь блізкі ўсход быў настолькі вялікі, што астранамічныя веды і рэлігійны пантэон перадаўся далей Вавілонскаму царству, а пазней паўплываў на грэчаскую і рымскую культуру. Старажытныя яўрэі і фінікійцы прынеслі аскепкі шумерскай культуры ў Міжземнамор'е. І так, біблейскае стварэнне свету па днях, мае менавіта шумерскія карані, як і паданне пра Вавілонскую вежу.

Чалавецтву ўласціва спазнаваць і эксперыментаваць, таму былі і іншыя варыяцыі даўжыні тыднёвага часавага адрэзка.

У старажытных егіпцян і кітайцаў быў дзесяцідзённы тыдзень, у індзейцаў майя ў тыдні было 13 і 20 сутак, у Рымскай імперыі (да першага стагоддзя да нашай эры) быў васьмідзённы тыдзень нундзіна (восьмы дзень для палітыкі і гандлю). Але з рэформамі календара, рымляне за аснову ўзялі сямідзённы тыдзень, які прыйшоў з блізкага Усходу. Нават дні тыдня былі прысвечаны падобным багам, а нядзеля і панядзелак Сонцу і Месяцу, схема адпрацаваная шумерамі. У новым часе былі спробы памяняць устояны падзел на 7 дзён (дэкады падчас французскай рэвалюцыі ці савецкія даваенныя пяцідзёнкі), але ўсё гэта не прыжылося ў грамадстве.

Вялікая Рымская імперыя, як вядома, моцна паўплывала на сярэднявечную Еўропу (і не толькі ў знакамітым крэда "SPQR"), і ў назвах дзён тыдня на еўрапейскіх мовах прасочваецца сувязь з рымскімі. Праўда, назоў некаторых багоў еўрапейцы запазычалі ўжо ў старажытных скандынаваў. Напрыклад, багіня Фрэя дала назву пятніцы (англ.: Friday), а Тор чацвяргу (англ.: Thursday). А пазней сямідзённая была зацверджана заканадаўча (цяпер стандарт ISO 8601).

У рускую культуру тыднёвае дзяленне часу прыйшло са старажытнай Візантыі (разам з хрысціянствам), а ў рускай мове назвы дзён тыдня завязаны на парадкавыя нумары дзён ад нядзелі (як і ў позніх грэкаў). Так што чацвер, чацвёрты дзень ад нядзелі. Толькі вось «субота» паходзіць ад старажытнаяўрэйскага слова «шабат» (азначае адпачынак у юдаізме).

Наколькі магутнай у культурным плане была шумерская старажытная цывілізацыя, што мноства іх вынаходстваў (пісьменнасць!) і адкрыццяў выкарыстоўваюцца ва ўсім свеце да гэтага часу. Ці маглі здагадвацца пяць тысяч гадоў таму шумеры, што сучасныя людзі будуць хадзіць на працу па графіку 5/2 на працягу тыдня прыдуманага іх жрацамі.